İSİM TAMLAMALARI
En az iki isimden oluşan, ilgi ve iyelik bakımından birbirini tamamlayan birleşik isimlere isim tamlaması denir.
İsim tamlamaları, ayrı yazılan birleşik isimlerdir.
İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan olmak üzere iki unsur vardır. Düzenli bir isim tamlamasında tamlayan ilk sırada yer alırken tamlanan ikinci sıradadır.
Tamlayan olan isim ismin ilgi durumu ekini alır. Bu ekler “tamlayan eki” olarak adlandırılır.
Tamlanan olan isim ise iyelik ekini alır. Bu ek “tamlanan eki” olarak adlandırılır.
Tamlayan Ekleri : -ın, -in, -un, -ün; -nın, -nin, -nun, -nün; -yin, -yun; -im
** Ayrılma hâl eki de bazen tamlayan eki olarak kullanılabilir.
Tamlanan Ekleri: -ı, -i, -u, -ü; -sı, -si, -su, -sü; -yi, -yu; -im, -in, -imiz, -iniz, -leri
Üç çeşit isim tamlaması vardır:
1. Belirtili İsim Tamlaması:
Hem tamlayan hem de tamlanan olan ismin ek aldığı isim tamlamalarıdır.
Örnek:
Evin kapısı, okulun yolu, senin evin, kapının kolu…
Not-1: Tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcükler girebilir.
Örnek:
Evin geniş salonu
Ağacın pencereye değen dalları
Adamın kocaman eli
Yeşilin bin bir tonu
Not-2: Tamlayan ile tamlanan kimi zaman yer değiştirir.
Örnek:
Sesi buraya geliyordu kuzunun.
Bugün, yorumu güzeldi sanatçının.
Not-3: Kimi kullanımlarda tamlayan unsuru düşer. Buna, tamlayanı düşmüş isim tamlaması denir.
Örnek:
Gözlerim seni arar oldu.
Yarın kardeşin okula gelsin.
Not-4: Kimi kullanımlarda tamlanan unsuru düşer. Buna, tamlananı düşmüş isim tamlaması denir.
Örnek:
Bu kitaplar kimindir?
– Ahmet’indir. ( Ahmet’in kitapları )
Bunlar da benimdir. ( Benim param )
Not-5: Zamirler de tamlayan ve tamlanan olabilir.
Örnek:
Onun notları ( Tamlayan zamir )
Arabanın neresi ( Tamlanan zamir )
Neyin nesi ( Hem tamlayan hem tamlanan zamir )
Şunun şurası ( Hem tamlayan hem tamlanan zamir )
Not-6: Hem tamlayan hem tamlanan bir sıfat alabilir. Buna hem tamlayanı hem de tamlananı sıfat tamlaması olan belirtili isim tamlaması da denir.
Örnek:
Küçük kızın büyük hedefleri
2. Belirtisiz İsim Tamlaması:
Sadece tamlanan olan ismin ek aldığı isim tamlamalarıdır.
Örnek:
Okul yolu
Sağlık karnesi
Kapı kolu
Not-1: Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasında neden-sonuç ilişkisi olabilir.
Örnek:
Deprem korkusu
Sel felaketi
Sınav kaygısı
Yılan fobisi
Not-2: Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasında hammadde ilişkisi olabilir.
Örnek:
Mercimek çorbası
İrmik helvası
Pirinç pilavı
Biber dolması
Not-3: Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasında özgü, özel olma anlamında bir ilişkisi olabilir.
Örnek:
Sağlık karnesi
Yoğurt mayası
Çocuk bezi
Adana kebabı
Van kedisi
Not-4: Belirtisiz isim tamlamaları başka bir ismin sıfatı olabilir.
Örnek:
Yosun yeşili göz
El yazması eser
El işi kazak
Türk işi plan
Not-5: Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan unsuru bir cümle biçiminde olabilir.
Örnek:
Düşman kenti kuşatıyor haberi
İstemiyorum sözü
3. Zincirleme İsim Tamlaması
En az üç isimden oluşan tamlamalardır.
Örnek:
Evin bahçesinin kapısı
Kapının kolunun vidası
Velinin oğlunun okulu
Hazırlayan: Yılmaz AYDIN
